کمبود ویتامین D: دلایل، پیامدها و راهکارهای درمانی
کمبود ویتامین D یکی از شایع‌ترین اختلالات تغذیه‌ای در جهان امروز است که می‌تواند پیامدهای مهمی بر سلامت استخوان‌ها، سیستم ایمنی و حتی بیماری‌های مزمن داشته باشد. در این پست، با استناد به مقاله مرجع منتشرشده در New England Journal of Medicine، نگاهی علمی و کاربردی به این موضوع خواهیم داشت.
ویتامین D چیست و چه نقش‌هایی در بدن دارد؟
ویتامین D یک ویتامین محلول در چربی است که عملکردی دوگانه دارد: هم از طریق رژیم غذایی جذب می‌شود و هم از طریق سنتز در پوست تحت تأثیر اشعه فرابنفش B (UVB) حاصل از نور خورشید.
مهم‌ترین نقش‌های ویتامین D عبارتند از:
- تنظیم جذب کلسیم و فسفر در روده
- حفظ تراکم و استحکام استخوان‌ها
- کنترل رشد سلولی و تنظیم پاسخ‌های ایمنی
- احتمالاً پیشگیری از برخی بیماری‌های مزمن مانند دیابت، بیماری‌های خودایمنی، فشار خون بالا و حتی برخی سرطان‌ها (شواهد همچنان در حال بررسی است)
عوامل کمبود ویتامین D
دلایل اصلی کمبود ویتامین D در بدن شامل موارد زیر است:
1. کمبود مواجهه با نور خورشید
- زندگی در مناطق با عرض جغرافیایی بالا (عرض‌های شمالی)
- زندگی بیشتر در فضاهای بسته (مثل سالمندان یا افراد با مشاغل اداری)
2. دریافت ناکافی از رژیم غذایی
- رژیم غذایی فاقد ماهی‌های چرب، لبنیات غنی‌شده، زرده تخم‌مرغ و جگر
3. اختلالات گوارشی
- بیماری‌های جذب مانند سلیاک، بیماری التهابی روده، پانکراتیت مزمن، جراحی بای‌پس معده
4. بیماری‌های کبدی و کلیوی
- کبد و کلیه برای فعال‌سازی ویتامین D ضروری هستند. در بیماری‌های مزمن این ارگان‌ها، تبدیل ویتامین D به شکل فعال دچار مشکل می‌شود.
5. برخی داروها
- داروهایی مانند گلوکوکورتیکوئیدها، داروهای ضدصرع (فنیتوئین)، ریفامپین و … می‌توانند متابولیسم ویتامین D را مختل کنند.
تشخیص کمبود ویتامین D
تشخیص بر اساس اندازه‌گیری سطح ۲۵-هیدروکسی ویتامین D در خون انجام می‌شود:
| سطح 25(OH)D | وضعیت فرد |
|---|---|
| < 12 ng/mL (30 nmol/L) | کمبود شدید |
| 12–20 ng/mL | ناکافی |
| 20–50 ng/mL | کافی |
| > 100 ng/mL | احتمال سمیت |
عوارض کمبود ویتامین D
در کودکان:
- راشیتیسم (نرمی استخوان)، تأخیر در رشد و تغییر شکل اندام‌ها
در بزرگسالان:
- استئومالاسی (نرمی استخوان)، دردهای استخوانی، ضعف عضلانی به‌ویژه در ران و لگن
در سالمندان:
- افزایش خطر شکستگی‌ها و پوکی استخوان
- اختلال در تعادل و افزایش احتمال زمین خوردن
درمان کمبود ویتامین D
درمان بسته به شدت کمبود و شرایط بیمار متفاوت است:
| وضعیت | دوز توصیه‌شده ویتامین D |
|---|---|
| کمبود متوسط تا شدید | 50,000 IU در هفته به مدت 6–8 هفته، سپس دوز نگهدارنده |
| نگهداری پس از اصلاح کمبود | 800–2000 IU در روز (بسته به سن و وضعیت فرد) |
| افراد پرخطر (چاق، بیماری‌های جذب، داروهای خاص) | ممکن است به دوزهای بالاتر نیاز باشد |
نکته: مصرف بیش از حد می‌تواند به مسمومیت با ویتامین D منجر شود که با افزایش کلسیم خون و علائمی مانند تهوع، استفراغ، ضعف، سردرد و اختلال کلیوی همراه است.
پیشگیری
- روزانه ۱۰ تا ۳۰ دقیقه مواجهه با نور خورشید، بسته به رنگ پوست، منطقه جغرافیایی و فصل
- گنجاندن منابع غذایی غنی از ویتامین D در رژیم غذایی
- مصرف مکمل‌های غذایی در صورت نیاز و زیر نظر پزشک
منبع:
مشاهده مقاله در NEJM
