کم‌خونی فقر آهن
کم‌خونی فقر آهن چیست؟ همانطور که از نام آن پیداست، کم‌خونی ناشی از فقر آهن به دلیل کمبود آهن است. بدون آهن کافی، بدن شما نمی‌تواند به اندازه کافی هموگلوبین تولید کند، ماده‌ای در گلبول‌های قرمز که آن‌ها را قادر به حمل اکسیژن می‌کند. در نتیجه، کم‌خونی ناشی از فقر آهن ممکن است شما را خسته و دچار تنگی نفس کند.
معمولاً می‌توانید کم‌خونی ناشی از فقر آهن را با مکمل آهن اصلاح کنید. گاهی اوقات آزمایش‌ها یا درمان‌های اضافی برای کم‌خونی فقر آهن ضروری است، به خصوص اگر پزشک مشکوک باشد که نوعی خونریزی داخلی وجود دارد.
علائم
در ابتدا، کم‌خونی فقر آهن می‌تواند آنقدر خفیف باشد که مورد توجه قرار نگیرد. اما با کمبود آهن در بدن و تشدید کم‌خونی، علائم و نشانه‌ها تشدید می‌شود.
علائم و نشانه‌های کم‌خونی فقر آهن ممکن است شامل موارد زیر باشد:
خستگی مفرط
ضعف
پوست رنگ‌پریده
درد قفسه سینه، ضربان قلب سریع یا تنگی نفس
سردرد، سرگیجه یا سبکی سر
دست و پا‌های سرد
التهاب یا درد در زبان
ناخن‌های شکننده
هوس غیرمعمول برای موادی مثل مانند یخ، خاک یا نشاسته
کم‌اشتهایی به خصوص در نوزادان و کودکان مبتلا به کم‌خونی فقر آهن
علل
کم‌خونی ناشی از فقر آهن زمانی رخ می‌دهد که بدن شما آهن کافی برای تولید هموگلوبین نداشته باشد. هموگلوبین بخشی از گلبول‌های قرمز خون است که به خون رنگ قرمز می‌دهد و گلبول‌های قرمز خون را قادر می‌سازد تا خون اکسیژن‌دار را در سراسر بدن شما حمل کنند.
اگر آهن کافی مصرف نکنید، یا اگر آهن زیادی از دست بدهید، بدن شما نمی‌تواند هموگلوبین کافی تولید کند و در نهایت کم‌خونی ناشی از فقر آهن ایجاد می‌شود.
علل کم‌خونی فقر آهن عبارتند از:
از دست دادن خون: خون حاوی آهن در گلبول‌های قرمز است. بنابراین اگر خون از دست بدهید مقداری آهن از دست می‌دهید. زنانی که پریود‌های سنگین دارند در معرض خطر کم‌خونی فقر آهن هستند زیرا در طول قاعدگی خون از دست می‌دهند. از دست دادن آهسته و مزمن خون در بدن – مانند زخم معده، پولیپ روده بزرگ یا سرطان کولورکتال – می‌تواند باعث کم‌خونی فقر آهن شود. خونریزی گوارشی می‌تواند ناشی از استفاده منظم و بیش از حد برخی مسکن‌های بدون نسخه، مانند آسپرین، ایبوپروفن، دیکلوفناک و… باشد.
کمبود آهن در رژیم غذایی: بدن شما به طور منظم از غذا‌هایی که می‌خورید آهن دریافت می‌کند. اگر آهن خیلی کم مصرف کنید، با گذشت زمان بدن شما ممکن است دچار کمبود آهن شود. نمونه‌هایی از غذاهای غنی از آهن شامل گوشت، تخم مرغ، سبزیجات برگ‌سبز و غذاهای غنی شده با آهن است. برای رشد و تکامل مناسب، شیرخواران و کودکان نیز به آهن نیاز دارند.
ناتوانی در جذب آهن: آهن غذا در روده کوچک به جریان خون جذب می‌شود. یک اختلال روده، مانند بیماری سلیاک، که بر توانایی روده برای جذب مواد مغذی از غذای هضم شده تأثیر می‌گذارد، می‌تواند منجر به کم‌خونی فقر آهن شود. اگر بخشی از روده کوچک با جراحی بای‌پس شده یا برداشته شده باشد نیز ممکن است بر توانایی شما در جذب آهن و سایر مواد مغذی تأثیر بگذارد.
بارداری: بدون مکمل آهن، کم‌خونی فقر آهن در بسیاری از زنان باردار رخ می‌دهد؛ زیرا ممکن است تأمین هموگلوبین لازم جهت رشد جنین نیاز به ذخایر آهن بیشتری داشته باشد.
عوامل خطر
در این گروه از افراد ممکن است خطر ابتلا به کم‌خونی فقر آهن افزایش یابد:
زنان: از آنجایی که زنان در طول قاعدگی خون از دست می‌دهند، زنان به طور کلی در معرض خطر کم‌خونی فقر آهن هستند.
نوزادان و کودکان: نوزادانی که وزن کم هنگام تولد دارند یا زودتر از موعد به دنیا آمده‌اند و آهن کافی از شیر مادر یا شیر خشک دریافت نمی‌کنند ممکن است در معرض خطر کمبود آهن باشند. کودکان در طول رشد به آهن بیشتر نیاز دارند. اگر کودک شما رژیم غذایی سالم و متنوعی ندارد، ممکن است در معرض خطر کم‌خونی باشد.
گیاهخواران: افرادی که گوشت نمی‌خورند، اگر سایر غذاهای غنی از آهن را مصرف نکنند، ممکن است در معرض خطر کم‌خونی ناشی از فقر آهن قرار بگیرند.
اهداکنندگان مکرر خون: افرادی که به طور مکرر خون اهدا می‌کنند ممکن است در معرض ابتلا به کم‌خونی فقر آهن باشند زیرا اهدای خون مکرر می‌تواند ذخایر آهن را کاهش دهد. هموگلوبین پایین مربوط به اهدای خون ممکن است یک مشکل موقتی باشد که با خوردن غذاهای غنی از آهن بیشتر برطرف شود. با این حال انجام آزمایش خون در افرادی که اهدای خون مکرر دارند لازم است.
عوارض
کم‌خونی خفیف فقر آهن معمولاً عوارضی ایجاد نمی‌کند. با این حال، اگر کم‌خونی ناشی از فقر آهن درمان نشود، می‌تواند شدید شود و منجر به عوارضی شود، از جمله موارد زیر:
مشکلات قلبی: کم‌خونی فقر آهن ممکن است منجر به ضربان قلب سریع یا نامنظم شود.
مشکلات دوران بارداری در زنان باردار: کم‌خونی فقر آهن شدید با زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد مرتبط است. اما این وضعیت در زنان باردار که مکمل آهن را به عنوان بخشی از مراقبت‌های دوران بارداری خود دریافت می‌کنند، قابل پیشگیری است.
مشکلات رشد در نوزادان و کودکان: کمبود شدید آهن می‌تواند منجر به کم‌خونی و همچنین تأخیر در رشد و تکامل شود. علاوه بر این، کم‌خونی فقر آهن با افزایش حساسیت به عفونت‌ها همراه است.
پیشگیری
با انتخاب غذاهای غنی از آهن می‌توانید خطر کم‌خونی ناشی از فقر آهن را کاهش دهید.
غذاهای غنی از آهن عبارتند از: گوشت قرمز و گوشت مرغ، غذاهای دریایی، لوبیا، سبزیجات با برگ سبز تیره مانند اسفناج، میوه‌های خشک مانند کشمش و برگ زردآلو، غلات، نان و پاستا غنی شده با آهن.
برای افزایش جذب آهن، غذاهای حاوی ویتامین C مصرف کنید.
تشخیص
برای تشخیص کم‌خونی فقر آهن، پزشک ممکن است آزمایشاتی مانند برای بررسی موارد زیر انجام دهد:
اندازه و رنگ گلبول قرمز در آزمایش CBC: با کم‌خونی فقر آهن، گلبول‌های قرمز خون کوچک‌تر و رنگ پریده‌تر از حد معمول هستند.
هماتوکریت: درصدی از حجم خون شما است که توسط گلبول‌های قرمز تشکیل شده است. سطح نرمال به طور کلی بین 35.5 تا 44.9 درصد برای زنان بالغ و 38.3 تا 48.6 درصد برای مردان بالغ است. این مقادیر ممکن است بسته به سن شما تغییر کند.
هموگلوبین: سطح هموگلوبین پایین‌تر از حد طبیعی نشان‌دهنده کم‌خونی است. محدوده طبیعی هموگلوبین به طور کلی به صورت 13.2 تا 16.6 گرم هموگلوبین در هر دسی‌لیتر خون برای مردان و 11.6 تا 15 گرم هموگلوبین در هر دسی‌لیتر خون برای زنان تعریف می‌شود.
فریتین: پروتئینی که به ذخیره آهن در بدن شما کمک می‌کند و سطح پایین فریتین معمولاً نشان‌دهنده سطح پایین آهن ذخیره شده است.
آزمایشات تشخیصی اضافی
اگر آزمایش خون شما حاکی از کم خونی فقر آهن باشد، پزشک ممکن است کارهای تشخیصی بیشتری را برای شناسایی علت زمینه‌ای تجویز کند، مانند:
آندوسکوپی پزشکان: اغلب خونریزی ناشی از زخم معده را با کمک آندوسکوپی بررسی می‌کنند. در این روش، یک لوله انعطاف‌پذیر شیلنگ‌مانند مجهز به دوربین فیلمبرداری از گلو به معده منتقل می‌شود و به پزشک اجازه می‌دهد مری و معده را برای یافتن منشأ احتمالی خونریزی مشاهده کند.
کولونوسکوپی برای رد منابع خونریزی در قسمت تحتانی روده: پزشک ممکن است روشی به نام کولونوسکوپی را توصیه کند. یک لوله نازک و منعطف مجهز به یک دوربین فیلمبرداری در رکتوم وارد شده و به سمت روده بزرگ هدایت می‌شود. معمولاً این بررسی‌ها تحت بیهوشی یا داروهای آرامبخش انجام می‌شود. کولونوسکوپی به پزشک این امکان را می‌دهد که تمام یا قسمتی از روده بزرگ و راست روده را برای بررسی کند و منشأ خونریزی احتمالی را مشاهده کند.
سونوگرافی: برای زنان همچنین ممکن است سونوگرافی لگن درخواست شود تا علت خونریزی بیش از حد قاعدگی مانند فیبروم رحم را جستجو کنند.
پزشک شما ممکن است این آزمایش‌ها یا سایر آزمایش‌ها را پس از یک دوره آزمایشی درمان با مکمل آهن تجویز کند.
درمان
برای درمان کم‌خونی ناشی از فقر آهن، پزشک ممکن است مصرف مکمل‌های آهن را به شما توصیه کند. در صورت لزوم، پزشک علت اصلی کمبود آهن شما را نیز درمان خواهد کرد.
مکمل‌های آهن: جهت درمان قرص‌های آهن با دوز مناسب تجویز می‌شود. آهن به صورت شربت و قطره هم برای نوزادان و کودکان وجود دارد.
در شرایط خیلی خاصی هم ترکیبات آهن تزریقی تجویز می‌شود.
برای افزایش شانس جذب آهن، این موارد توصیه می‌شود:
قرص آهن را با معده خالی مصرف کنید. با این حال، از آنجایی که قرص آهن در برخی افراد ممکن است معده را ناراحت کند، ممکن است توصیه شود قرص آهن همراه با غذا مصرف شود. آهن را با آنتی اسید‌ها مصرف نکنید. دارو‌هایی که بلافاصله علائم سوزش سر دل را تسکین می‌دهند، می‌توانند در جذب آهن اختلال ایجاد کنند. دو ساعت قبل یا چهار ساعت بعد از مصرف آنتی اسید آهن مصرف کنید. قرص آهن را با ویتأمین C مصرف کنید. ویتأمین C جذب آهن را بهبود می‌بخشد. پزشک ممکن است مصرف قرص آهن را با یک لیوان آب پرتقال یا مکمل ویتأمین C توصیه کند.
مکمل‌های آهن می‌توانند باعث یبوست شوند، بنابراین ممکن است نرم‌کننده مدفوع نیز توصیه شود. آهن ممکن است مدفوع شما را سیاه کند که یک عارضه جانبی بی‌خطر است.
کمبود آهن را نمی‌توان یک‌شبه اصلاح کرد. ممکن است لازم باشد برای چند ماه یا بیشتر مکمل آهن مصرف کنید تا ذخایر آهن خود را دوباره پر کنید. به طور کلی، پس از یک هفته یا بیشتر از درمان، احساس بهتری خواهید داشت.
