نحوه تفسیر فیبرواسکن کبد
راهنمای جامع تفسیر فیبرواسکن کبد (FibroScan)
فیبرواسکن چیست؟
FibroScan یا Transient Elastography، یک روش غیرتهاجمی برای ارزیابی سلامت بافت کبد است که توسط دستگاهی تخصصی انجام می‌شود. این دستگاه با استفاده از امواج الاستیک و امواج اولتراسوند، دو پارامتر مهم را اندازه‌گیری می‌کند:
- سفتی کبد (Liver stiffness) برای تعیین درجه فیبروز و سیروز
- CAP (Controlled Attenuation Parameter) برای بررسی درجه استئاتوز یا کبد چرب
فیبرواسکن نسبت به بیوپسی کبد، روشی ایمن‌تر، بدون درد و با قابلیت تکرارپذیری بالا محسوب می‌شود.
تفسیر عدد CAP در فیبرواسکن
پارامتر CAP (با واحد dB/m) میزان جذب امواج توسط چربی کبد را نشان می‌دهد. هر چه این عدد بالاتر باشد، نشان‌دهنده تجمع بیشتر چربی در بافت کبد است.
| امتیاز CAP (dB/m) | درجه استئاتوز | تخمین درصد چربی |
|---|---|---|
| 238 – 260 | S1 (خفیف) | 11 – 33% |
| 260 – 290 | S2 (متوسط) | 34 – 66% |
| > 290 | S3 (شدید) | ≥ 67% |
توجه: نتایج CAP ممکن است در افراد چاق، دارای دیابت یا مقاومت به انسولین دقت کمتری داشته باشد.
تفسیر عدد سفتی کبد (Liver Stiffness) و فیبروز
سفتی کبد بر حسب کیلوپاسکال (kPa) اندازه‌گیری می‌شود و معیاری برای ارزیابی درجه فیبروز (زخم بافت کبد) است.
| مرحله فیبروز | شرح بالینی | سفتی کبد (kPa) تقریبی |
|---|---|---|
| F0 – F1 | بدون فیبروز یا خفیف | < 7.0 |
| F2 | فیبروز متوسط | 7.0 – 9.5 |
| F3 | فیبروز شدید | 9.5 – 12.5 |
| F4 | سیروز (فیبروز پیشرفته) | > 12.5 |
مقدار دقیق مرزها به بیماری زمینه‌ای بستگی دارد. جدول زیر محدوده‌ها را در بیماری‌های مختلف نشان می‌دهد:
| بیماری زمینه‌ای | F0–F1 | F2 | F3 | F4 |
|---|---|---|---|---|
| هپاتیت B | <7 kPa | 7–9 | 9–11 | ≥18 |
| هپاتیت C | <7 kPa | 7–9 | 9–14 | ≥14 |
| HIV/HCV همزمان | <7 kPa | 7–11 | 11–14 | ≥14 |
| بیماری‌های کلستاتیک | <7 kPa | 7–9 | 9–17 | ≥17 |
| NAFLD (کبد چرب غیرالکلی) | <7 kPa | 7.5–10 | 10–14 | ≥14 |
| بیماری کبد الکلی | <7 kPa | 7–11 | 11–19 | ≥19 |
چه عواملی می‌توانند باعث نتایج نادرست شوند؟
برخی شرایط فیزیولوژیک یا پاتولوژیک ممکن است باعث افزایش کاذب عدد فیبروز در فیبرواسکن شوند:
- التهاب فعال کبدی (هپاتیت حاد، مصرف اخیر الکل)
- تومورهای کبدی (خوش‌خیم یا بدخیم)
- احتقان کبد (مانند نارسایی قلبی)
- انسداد مجاری صفراوی
- آسیت (مایع آزاد شکمی)
- چاقی شدید (BMI > 30)
در این شرایط ممکن است نتیجه فیبرواسکن دقیق نباشد و نیاز به تفسیر با احتیاط بیشتر یا استفاده از روش‌های مکمل مانند MRI یا بیوپسی باشد.
کاربرد بالینی فیبرواسکن
فیبرواسکن در شرایط بالینی زیر کاربرد دارد:
- پایش بیماران مبتلا به هپاتیت B یا C مزمن
- بررسی شدت بیماری در بیماران با کبد چرب غیرالکلی (NAFLD/NASH)
- تشخیص و پیگیری سیروز جبران‌شده یا جبران‌نشده
- ارزیابی اثر درمان ضد ویروسی یا تغییرات سبک زندگی
فیبرواسکن یک ابزار مفید و دقیق برای ارزیابی غیرتهاجمی کبد است، اما تفسیر نتایج آن باید در بستر بالینی هر بیمار و با در نظر گرفتن سایر یافته‌های آزمایشگاهی و تصویربرداری انجام شود. استفاده صحیح از فیبرواسکن می‌تواند نیاز به بیوپسی را در بسیاری از بیماران کاهش دهد.
